رشد و تکامل واجشناسی
کودکان به تدریج زبان جامعه خود را فرا می¬گیرند. در این مطلب میخواهیم بیشتر با رشد و تکامل واجشناسی اشنا شویم.
اکثر آنها تا سن ۸ – ۷ سالگی به توانایی تولید صحیح صداهای گفتاری دست می¬یابند.
کودکان بطور تدریجی به توانایی تمیز شنیداری دقیق¬تر و هماهنگی عضلانی ظریف¬تر دست پیدا می¬کنند و این امر به آنها امکان تولید مناسب¬تر صداها را می¬دهد.
آنها به هنگام تکامل این توانایی یاد می¬گیرند که صداها و هجاها را برای شکل دادن به واژه¬ها و عبارت¬ها، با یکدیگر ترکیب کنند.
تکامل واجشناسی عبارتند از افزایش توانایی کودک در انتخاب و ترکیب مختصه¬ها با یکدیگر بطور مناسب و صحیح و خلق واحدهای زبانی عالی¬تر با رعایت قوانین مربوطه:
- تکامل واجشناسی به توانایی تفکیک مختصه¬ها به عنوان عناصری از واجها، بستگی دارد.
- تکامل واجشناسی و آواشناختی دست در دست هم پیش می¬روند وقتی کودکان نمی¬توانند مهارتهای تولیدی را در سن مورد انتظار کسب کنند غالباً از نظر تکامل زبان نیز دچار تأخیر می-شوند.
- تکامل آوایی و تکامل واجی تحت تأثیر توانایی کودک در دریافت تفاوت¬های بین صداها و انجام اعمال حرکتی لازم برای تولید آنها می¬باشند.
هنگامیکه کودکان به پیچیدگی¬های فراتر از توانایی¬هایشان مواجه می¬شوند برای حل مشکلات، گفتارشان را ساده می¬کنند.
در طول رشد گفتار کودکان جهت ساده کردن تلفظ واژه¬ها فرایندهای واجی را بکار می برد.
مراحل رشد واجشناسی
در ۶ مرحله رشد واجشناسی توضیح داده میشود.
مرحله اول:
دورة آواسازی پیش زبانی و ادارک. (تولد تا ۱ سالگی)
در این دوره کودک ابتدا اصواتی که در عقب دهان و در ناحیه نرمکام تولید میشود، بکار میبرد.
(Cooing)و سپس صداهای دولبی را در مرحله babbling توليد میکند.
مرحله دوم:
مرحله واجشناسی ۵۰ کلمه نخست (۱ تا ۶/۱ سالگی)
این مرحله از ۱۲ تا ۱۸ ماهگی است که کودک تقریباً ۵۰ کلمه را فرا میگیرد.
بعد از این دوره واژگان کودک به سرعت رشد میکند.
ماهیت واجشناسی در این دوره ابتدایی است. بسا مد استفاده از اولین صداها مثل در همه کودکان تقریباً یکسان است
. اولین سیلابها CV يا تركيبي از CVCV است.
در اواسط سال دوم زندگی، واژگان کودک رو به فزونی میگذارد و رشد سریع واجشناسی آغاز میشود.
مرحله سوم:
واجشناسی واژههای ساده
کاربرد اصوات گفتاری رو به فزونی است. فرایندهای واجی منجر به غلطهای گفتاری میگردد.
از ۵/۱ سالگی تا ۴ سالگی تعداد زیادی از واژهها بطور نادرست تولید میشوند.
حدود ۴ سالگی واژههایی که ساختار ساده دارند درست تولید میشوند. کلمات ساده بخوبی تولید میشود
. و کاربرد کلمات طولانیتر آغاز میشود.
مرحله چهارم:
مجموعه واجی تکمیل میشود.
کاربرد واژههای طولانی در این مرحله بیشتر میشود.
حدود ۷ سالگی اصوات سخت به درستی تولید میشوند.
مرحله پنجم:
تکامل واجی – واژی
در این مرحله کودک ساختار اشتقاقی زبان را بیشتر فرا میگیرد قوانین واجی – واژی را فرا میگیرد.
مرحله ششم:
کودک میتواند هجی کند.
تاریخ نگاری فرایندهای واجی در گفتار کودکان ۵ – ۲ ساله نشان میدهد که بعد از ۵ سالگی کاربرد فرایندهای واجی به حداقل میرسد (جدول ۱).
فرایندهایی که قبل از سه سالگی در گفتار کودکان استخراج شده است شامل:
- حذف هجای ضعیف
- حذف همخوان پایانی
- تکرار
- همگونی همخوان
- کاهش خوشه
- انسدادی شدگی
- قدامی شدگی
- نیم واکهسازی
- واک سازی وابسته به بافت
فرایندهای واجی:
تعریف:
واحدهای آوایی بر اثر همنشینی در ترکیب دستخوش تغییراتی میشوند که این نوع تغییرات را فرایندهای واجی میگویند.
انواع فرایندهای واجی:
لثوی شدگی:
جانشینی یک واج لثوی به جای یک واج دو لبی یا زبانی دندانی
/ diz / به جاي /miz/
همگونی (هماهنگی):
جایگزینی یک همخوان که تحت تاثیر واجهای اطراف قرار گرفته و به آنها نزدیک شده است.
/ofdad/ به جاي /oftad/
پسین شدگی:
جانشینی واجی که بیشتر بطور پسین تولید میشود به جای واجی که پیشین تولید میشود.
/kab/ به جاي /tab/
کاهش خوشه
کاهش یک خوشه و تبدیل شدن به یک واج.
/zor/ به جاي /zohr/
ادغام:
جانشینی یک واج تنها که با دو واج هدف مجاور متفاوت است اما ویژگیهای هدف را به خود میگیرد.
/mefa/ به جاي /mesvak/
غیر سایشی – انسدادی شدن:
جانشینی یک واج سایشی به جای واج سایشی – انسدادی
/saman/ به جاي /čaman/
غیر خیشومی شدن:
جانشینی یک انسدادی هم مخرج (شباهت جایگاه تولید) به جای یک واج خیشومی.
/dok/ به جاي /nok/
غیر کامی شدگی:
جانشینی یک واج سایشی – لثوی یا انسدادی – لثوی به جای سایشی – کامی یا انسدادی – کامی.
/keso/ به جاي /kešo/
تکرار:
تکرار یک کلمه
/golgol/ به جاي /gol/
اضافه:
افزایش یک واج جدید
/ sinzdah/ به جاي /sizdah/
حذف همخوان پایانی:
حذف همخوان در پایان
/tu/ به جاي /tup/
پیشین سازی:
جانشینی یک واج قدام تر تولید شده:
/tetab/ به جاي /ketab/
حذف همخوان در آغاز:
/ib/ به جاي /sib/
لبی شدگی:
جانشینی یک واج دو لبی به جای واج تولید شده با نوک زبان.
/bup/ به جاي /tup/
قلب (تبادل صدا):
جابجایی دو واج:
/?ask/ به جاي /?aks/
مضاعف سازی:
تکرار یک هجای کامل یا ناقص.
/popo/ به جاي /polo/
انسدادی کردن:
جانشینی یک واج انسدادی به جای سایشی – انسدادی
/tib/ به جاي /sib/
حذف صفیری
حذف صفیری یا جانشینی یک همخوان غیر صفیری.
/up/ به جای / sup/
حذف هجای بیتکیه:
/tefon/ به جای / telefon/
واکدار سازی یا بیواک کردن:
تغییر در واکداری متاثر از واج پیرامون.
/dab/ به جای / tab/
واکه سازی:
جانشینسازی یک واکه به جای واج روان در موقعیت پایانی.
/fio / به جای /fil/
فرایندهای واجی دو دستهاند:
فرایندهای ساختاری:
در توالیهای صوتی و ترکیبها، ساختار واژه ساده میشود. فرایندهای کل کلمه /tezo/ به جای televiziyon/ /
فرایندهای نظامی:
با تغییر مختصهء واجی، فرایند صورت میگیرد.
/Jakat/ به جای /zakat/
اختلالات و اجشناسی
محققین هیچ معیار ثابت و کافی برای توجیه بر چسب زدن اختلال واجشناسی به کودکان مبتلا ارائه نمیکنند.
تعريفي كه هانسن از کودکان مبتلا به اختلالات و اجشناسی میدهد این است که:
کودکانی که علاوه بر مشکلات تولید دارای مشکلات زبانی هستند، کودکان مبتلا به اختلالات واجشناسی هستند.
برخی محققین معتقدند که وجود تأخیر در رشد زبان عامل اساسی در بروز این اختلال است.
بنابراین اختلال واجشناسی به اختلالات زبانی مربوط است.
کودکی که نمی تواند یک واج را بهنجار تولید کند ممکن است قادر به تجزیه و تحلیل آن صدا نباشد و سیستم واجی او ممکن است از لحاظ تکاملی تأخیر داشته باشد.
خطاهای تولید کودکان ممکن است ناشی از آن باشد که مختصه یا مختصههای مربوطه اصولاً در حافظه کودک موجود نیست یا مختصهها در حافظه کودک موجود هست اما قادر نیست آن مختصهها را بر طبق قوانین واجشناسی زبان با سایر مختصهها ترکیب کنند.
در تشخیص اختلال واجشناسی، تعداد صداهای مورد خطا و غیر قابل مفهوم بودن گفتار مورد توجه برخی متخصصین میباشد.
پادن بیان میکند اگر کودکی پیش از ۲ واج خطا داشته باشد دارای مشکل واجشناسی است.
بنکسون معتقد است اگر بیمار دارای بیش از ۵ صدای خطا باشد و گفتارش غیر قابل مفهوم باشد میبایست به تحلیل واجشناسی اقدام نمود.
برخی دیگر معتقدند که اختلالات شدید تولید معادل اختلال واجشناسی است.
جانسون اختلالات تولید با مبنای واجی را با مشخصات زیر توضیح میدهد.
- هیچ اثری از نقایص ساختمانی و عصبی و حرکتی وجود ندارد.
- خطاهای تولید بی ثباتند (عمدتاً خطا از نوع جانشینی است)
- ممکن است در تمیز شنیداری دچار مشکل باشد.
- ممکن است خصوصیت تحریکپذیری در برخی خطا داشته باشد.